आहा ! सन्दकपुर, कसरी पुग्ने ?  कति खर्च लाग्छ ?

इलाम जिल्लाकै उच्च चुचुरो हो, सन्दकपुर


विष्णुकान्त घिमिरे इलाम । ८ जेष्ठ २०८०
sandakpur
तस्वीरहरू: सुजन तिम्सिना
नेपाल, भुटान र तिब्बतका पाँच दर्जन हिमालको मनोरम दृश्य, असंख्य सिमसार, दर्जनौं प्रजातिका लेकाली फूल अनि दुर्लभ रेड पाण्डासँगको साक्षात्कार ।
यी सबै विशेषताको समीश्रण रहेको सन्दकपुर पर्यटकीय गन्तव्यको  अनुपम उदाहरण हो । प्रदेश १ मा घुम्न जानेहरूका लागि छुटाउनै नहुने गन्तव्यको रुपमा रहेको इलामको सन्दकपुर गाउँपालिकाभित्र असंख्य पर्यटकीय आकर्षण रहेका छन् ।
किंवदन्ती अनुसार, बहुमुल्य जडिबुटी बिख्मा अर्थात सन्दक्फुबाट अपभ्रंस भई सन्दकपुर नामाकरण भएको हो । पछि गाउँपालिकाको नाम पनि सोही पर्यटकीय गन्तव्य सन्दकपुरकै नाम राखिएको हो । सन्दकपुर गाउँपालिकाभित्र रहेका पर्यटकीय आकर्षणहरूमा प्रसिद्ध माइपोखरी, डम्बरसिंह सुनुवार बहुसाँस्कृतिक संग्राहालय, सात खाल्डे, टप्पु क्षेत्र लगायत छन् ।
सन्दकपुर इलाम जिल्लाको सन्दकपुर गाउँपालिकामा अवस्थित जिल्लाकै उच्च चुचुरो हो । जुन समुद्री सतहबाट ३ हजार ६३६ मिटरको उचाइमा  छ ।साकेला, उधौली/उभौली, दशैं तिहार, लोसार, मारुनी, संगेनी, बालन, हाकपारे केलांग, चण्डी नाच, हुर्रानाच आदि यस क्षेत्रमा मनाइने प्रमुख चाडपर्वहरू हुन् । जुन खासगरी राई, लिम्बु, ब्राम्हण, क्षेत्री, शेर्पा, सुनुवार, तामाङ, थामी, गुरुङ, मगर, दमाई, कामी, भुजेल र भोटे जस्ता जातजातिले मनाउने गर्छन् ।
सन्दकपुरमा घुम्न आउने पर्यटकहरूका लागि प्रसस्तै होमस्टेहरू छन् । सामुदायिक रुपमा सञ्चालित ती होमस्टेहरूमा स्थानीय सागसब्जी तथा स्थानीय परिकारहरू चाख्न सकिन्छ । खाना र बस्ने सुविधासहितको ती सामुदायिक होमस्टेहरूमा प्रति व्यक्ति एक हजार रुपैयाँ शुल्क तिर्नुपर्दछ ।

माइपोखरी
माईपोखरी क्षेत्र सन् २००८ मा विश्व रामसार सूचीमा सूचिकृत समेत भएको छ । साक्षात देवीका रुपमा मानिने माइपोखरीमा चिताएको मनोकाक्षा पुरा होस् भनी भाकल गर्ने र परेवा उडाउने गरिन्छ । माइपोखरी हिन्दु, बौद्ध, र किराँत, मुन्धुम सबै धर्मको आस्थाको केन्द्र हो ।  यहाँ हरेक वैशाख १, हरिबोधनी एकादशी र नवरात्रिमा विषेश पूजा तथा मेला लाग्ने गर्दछ । त्रिधार्मिकस्थल माइपोखरीको जल पिएमा प्रजनन् अंग सक्रिय हुने किम्बदन्ति रहेकाले यहाँ सन्तान प्राप्तिको भाकल गर्ने समेत प्रचलन छ ।

नौवटा कुनामा फैलिएको माईपोखरी क्षेत्रमा विश्वमा लोपउन्मुख गलैँचे झ्याउ, उभयचर ठकठके, रुख भ्यागुतो र ३ सय बढी प्रजातीका चराचुरुङ्गी पाइन्छ ।  २ हजार १ सय २१ मिटरको उचाइमा अवस्थित २ हेक्टर जलासयसँगै १२ हेक्टर क्षेत्रमा फैलिएको माइपोखरीमा सुनगोहोरो, लालिगुराँस, सुनाखरी, जडीबुटी, रैथाने माछा लगायत पाइन्छ ।

डम्बरसिंह सुनुवार बहुसास्कृतिक संग्राहालय
प्रजातान्त्रिक आन्दोलनका क्रममा गोली लागेर ज्यान गुमाएका सन्तानलाई जीवन्त तुल्याउन ६ दशक अघिबाट चट्टान काट्न थालेका स्वर्गीय डम्बरसिंह सुनुवारले ढुङ्गा कुँदेर यहाँ विभिन्न आकृति बनाएका थिए । प्रजातान्त्रिक योद्धा र सुरक्षा फौजबीच २०१८ माघ २ को भिडन्तमा डम्बरसिंहका १२ वर्षीय छोरा डिकबहादुर र डेढ वर्षीया छोरी ओममायालाई सुरक्षाफौजबाट प्रहार भएको बमले क्षतबिक्षत बनाएको थियो । उनै सन्तान गुमाउनुको पीडालाई मनमा संगाल्न नसकेका डम्बरसिंहले अन्ततः ठूला ठूला ढुङ्गाहरू फोरेर मृत नावालक सन्तानको आकृति कुँद्न थाले । बुकी फूल्ने रुखो डाँडोमा रहेको सुनुवारको कलाकृति उनको  निधनपछि गाउँपालिकाले संग्राहालय बनाउने तयारीमा छ । ऐतिहासिक जानकारी राख्न चाहनेहरूका लागि पनि यो संग्रहालय उत्तम गन्तव्य हुन्छ ।

सात खाल्डे
२०१९ सालमा सुरक्षा फौजले आफैँ खाल्डो खन्न लगाई त्यही खाल्डोमा प्रजातान्त्रिक योद्धाको हत्या गरेको थियो । सोही समयदेखि यस ठाउँलाई सात खाल्डेको रुपमा चिनिँदै आइएको छ । देउराली बजारको नजिकै पश्चिमपट्टि रहेको सात खाल्डेमा अहिले तीनै सहिदहरुको सम्झनामा स्मृति पार्क निर्माण गरिएको   छ ।

टप्पु क्षेत्र
गाउँपालिकाको वडा न १, २ र ३ को सीमा क्षेत्रमा टप्पु क्षेत्र अवस्थित छ । पर्यटकीय महत्वले निकै महत्वपूर्ण रहेको यस क्षेत्रबाट  टप्पु पुगिन्छ । टप्पु क्षेत्र टप्पुबाट हिमश्रङ्खलाहरूको मनोरम दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ । हिउँदमा बाक्लो हिमपात हुने यस क्षेत्रमा लोपोन्मुख वन्यजन्तु रेडपाण्डाको प्रजनन् केन्द्र स्थापना गर्ने तयारी भइरहेको छ ।

छिन्टापु

जैविक विविधता तथा प्रकृतिले सिंगारिएको छिन्टापुमा वसन्त ऋतुमा डाँडा पाखाभरि लालीगुराँस राताम्ये फूल्दछन् । छिन्तापुको काखैमा रहेको पोखरीहरूमा कंचनजङ्गा, कुम्भकर्ण हिमालको दृश्य आकर्षक देखिन्छ ।

सन्दकपुर
परापुर्वकालमा लेप्चा जातिको बसोबास रहेको सन्दकपुरलाई लेप्चा भाषामा सन्दक्फु भनिन्छ । महाभारतको अग्लो डाँडा रहेको सन्दकपुरमा परापूर्वकालनमा सन्त, ऋषिमुनिहरुले ध्यान गर्दथे । ऋषिमुनिहरु ध्यान गरिरहेको अवस्थामा पुरिएकाले सन्तपूर नाम राखिएको किम्बदन्ति छ । सन्तपूरबाट अपभ्रंष भई अहिले सन्दकपुर नाम रहेको कथन छ । सन्दकपुर  प्राकृतिक मनोरमको दृष्टिले निकै महत्वपूर्ण छ । नेपाल, भारत, भुटान र तिब्बतका ६० बढी हिमाललाई १ सय ८० डिग्रीको सोझो सतहमा अवलोकन गरिने सन्दकपुर दक्षिण एसियाकै एक मात्र ठाउँ हो । हिमश्रङ्खलालाई अंगालो हालेजस्तै आँखा अगाडि सूर्योदय र सूर्यास्तको दृश्यमा सन्दकपुरबाट रमाउन सकिन्छ ।

सन्दकपुरमा ५ वर्षअघिसम्म भारत भएर मात्रै हजारौँ पर्यटन आउने गरेका थिए । संघीय, प्रदेश र स्थानीय सरकार सन्दकपुर गाउँपालिकाले सडक, पदमार्ग र पर्यटन पूर्वाधार निर्माण गरेपछि नेपाल पट्टिबाट सन्दकपुर भ्रमण गर्ने पर्यटकको संख्या बढेको छ ।

कालपोखरी
कालपोखरी क्षेत्रमा शेर्पा समुदायको बसोबास छ । नेपाल भारत सीमा क्षेत्रमा रहेको पोखरीको रङ कालो हुने भएकाले वस्तीको नाम कालपोखरी राखिएको जानकारहरू बताउँछन् । कालपोखरी सन्दकपुर वडा नम्बर ४ मा पर्दछ ।  गाउँले जिवन्त रहनसहन र साँस्कृतिक सम्पदाको अध्ययन गर्न सकिने कालपोखरी क्षेत्र नेपाल र भारत दुवैतिरबाट सन्दकपुर भ्रमणका लागि आउने पर्यटकको संगमस्थल, हो ।

जौबारी
मोति झैँ टल्किने हिमाल र सूर्योदयको मनोरम दृश्यमा रम्न सकिने जौबारी पछिल्लो पटक नेपाल र भारतसँगै तेस्रो मुलकका  पर्यटकहरूको गन्तव्यस्थल बनेको छ । जौबारीमा सेता बादल तथा हिउँदमा पर्ने हिमपात निकै आकर्षक देखिन्छ । हिमाली क्षेत्रमा पाइने दर्जनौँ प्रजातिका जडिबुटी, असंख्य चराहरु, नेपाल र भारतका मनोरम दृश्यहरुले जौबारी पुग्ने जो कोहीको मन लोभ्याउँछ ।
सरकारले नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद् नार्क र आलुबाली तथा बागबानी विकास केन्द्र जौबारीमा पुनः स्थापना गरेपछि जौबारी कृषि क्षेत्रमा लाग्ने किसानको अध्ययन अवलोकन केन्द्र समेत बनेको छ ।
माबुथाम डाँडा
सन्दकपुर गाउँपालिकाको अर्को पर्यटकीय गन्तव्यस्थल हो माबुथाम डाँडा ।  प्राकृतिक, जैविक विविधताको दृश्यावलोकन र लोपउन्मुख वन्यजन्तु रेडपाण्डा हाब्रेको बासस्थल हो माबुथाम दोबाटे क्षेत्र । बहुमूल्य प्राकृतिक जडिबुटीको अध्ययन स्थल पनि भएकाले यस क्षेत्रको महत्व अझै विशेष छ ।
हाँगेथाम
सन्दकपुर वडा न ५ जमुनाको हाँगेथाम  प्रकृति, सस्कृति, वन्यजन्तु र चराचुरुङ्गीहरुको अध्ययन अनुसन्धान क्षेत्र हो । पूर्वमा हाँगेथाम जंगलमा मात्रै पाइने विश्वमै दूलर्भ काँडेभ्याकुर चराको अध्ययन अनुसन्धान गर्न वर्षेनी पक्षिविद्हरु आउने गरेका छन् । हाँगेथाममा अमेरिकी वन्यजन्तु विज्ञ ब्राइम विलियमले २ दशक अघि सात महिना लामो रेडपाण्डाको अध्ययन गरेका थिए । हाँगेथाम क्षेत्र पछिल्लो दिनमा बनभोज स्थल बन्दै गएको छ । हाँगेथाम डाँडैमा झण्डै दुई सय वर्ष पुरानो ऐतिहाँसिक दोमाङ्ग छोलिङ बौद्ध गुम्बा समेत छ ।
टोड्के झर्ना
सन्दकपुर झरनाहरूको समेत केन्द्र हो । २ सय ८५ फिट अग्लो माईमझुवाको टोड्के झर्ना नेपालको दोस्रो अग्लो झरना हो । जुन सन्दकपुरमै पर्दछ । सन्दकपुर वडा नम्बर २ मा रहेको टोड्के झर्नाको रोमाञ्चित दृश्य वडा नम्बर ४ को सायङ्बागाउँबाट पनि मञ्जाले देखिन्छ । जलाधारको खानी सन्दकपुर गाउँपालिका क्षेत्रका धप्पर झरना र पाहा खोला झरना अर्को पर्यटकीय गन्तव्यस्थल हो ।

कृषि पर्यटन
किवीको खेतीमार्फत सन्दकपुर गाउँपालिकाले कृषि पर्यटनको समेत विकास गरिरहेको छ । पूर्वी नेपालमा नै पहिलो पटक व्यवसायिक किवी खेती गरि सन्दकपुरले पर्यटन आकर्षित गरिरहेको छ । किवी जोन कार्यक्रम नै सञ्चालन भइरहेकाले त्यहाँ किवीको अध्ययन, अनुसन्धान तथा अवलोकनका लागि नेपाल, भारत, भुटान लगायतका मुलुकहरूबाट पर्यटकहरू सन्दकपुर आउने गरेका छन् ।

कसरी पुग्ने ?
काठमाडौँको त्रिभुवन अन्तराष्ट्रिय विमानस्थलबाट झापाको भद्रपूर विमानस्थल र इलामको विमानस्थलसम्म जहाजमा जान सकिन्छ ।

भद्रपुरमा हरेक दिन विभिन्न कम्पनीहरूले जहाज उडाउने भएपनि इलामका लागि भने हरेक आइतबार नेपाल वायुसेवा निगमको जहाज उडान भइहरेको छ ।
भद्रपुरबाट ८३ किमीको दूरीमा रहेको इलाम पुग्नका लागि बसमा करिब तीन घण्टा लाग्छ । इलाम बजारबाट बिब्ल्याँटे, माइपोखरी हुँदै माइमझुवाबाट सन्दकपुर जान सकिन्छ ।

यस्तै, इलाम बजारबाट १३ किमीको दूरीमा रहेको माइपोखरीसम्म बसमा जान सकिन्छ । माइपोखरीबाट माइमझुवा हुँदै गोरुवाले वा कालपोखरीबाट पैदलयात्रा गर्दै करिब तीन घण्टामा सन्दकपुर पुग्न सकिन्छ ।भारततर्फबाट दार्जिलिङको मानेभञ्ज्याङदेखि सन्दकपुर ३६ किमीको ट्रेकिङ पदमार्ग छ । भारततर्फबाट सन्दकपुर भ्रमणका लागि सोही पदमार्गमार्फत आउन सकिन्छ ।

कति खर्च लाग्छ ?
सन्दकपुर घुम्न जाने पर्यटकहरूले हवाइजहाजको भाडाबाहेक करिब १५ हजार रुपैयाँमा सहजै सन्दकपुर घुम्न सकिन्छ । ट्रेकिङ गर्ने हो भने अधिकतम १० हजार र बस रिजर्भ गरेर जाने हो भने अधिकतम १५ हजारसम्ममा सन्दकपुर घुम्न सकिन्छ ।

तस्वीरहरू: सुजन तिम्सिना
८ जेष्ठ २०८०